Praca Krzysztofa Guzikowskiego, odznaczająca się solidnością warsztatową, jest monografią procesów kolonizacyjnych i przekształceń własnościowych w dobrach klasztoru cysterskiego w Kołbaczu na Pomorzu Zachodnim we wczesnej fazie jego istnienia. Stanowi interesujący przyczynek do dziejów Pomorza Zachodniego, do zagadnienia wielkiego europejskiego procesu modernizacji pełnego średniowiecza, do przemian osadniczych i etnicznych na określonym, słabo dotąd rozpoznanym obszarze przełamywania się elementu słowiańskiego i niemieckiego oraz do gospodarczych aspektów wczesnych dziejów zakonu cystersów. Procesy te Autor rozpatruje równolegle z punktu widzenia przemian przestrzennych i społecznych, uwzględniając wszelkie dostępne kategorie informacji źródłowych. Porównanie wywodów Autora z opublikowaną przed ponad półwieczem pracą Heleny Chłopockiej o wielkiej własności cysterskiej opactwa kołbackiego pozwala wyrobić sobie zdanie o postępie nauki historycznej.

                                                                                                     Prof. Jerzy Strzelczyk

 WSTĘP

 Rozdział I

ŹRÓDŁA I METODY REKONSTRUKCJI PROCESÓW OSADNICZYCH

1. Odbicie przemian osadniczych w średniowiecznych dokumentach

2. Przydatność toponomastyki w badaniach osadniczych

3. Przemiany osadnicze w świetle źródeł archeologicznych

4. Znaczenie map z XVIII–XIX wieku dla poznania średniowiecznych form osadnictwa

Rozdział II

ŚRODOWISKO NATURALNE

1. Lasy, strefy nieuprawne i ich zasoby

1.1. Rodzaje lasów i ich rozmieszczenie

1.2. Surowiec drzewny

1.3. Eksploatacja gospodarcza lasów i nieużytków

2. Rzeki, jeziora

2.1. Wykorzystanie sieci hydrograficznej do celów gospodarczych

3. Surowce skalne i ruda żelaza

Rozdział III

STAN OSADNICTWA PRZED KOLONIZACJĄ NA PRAWIE NIEMIECKIM

A. Przestrzeń

1. Stan zasiedlenia w świetle terminologii dokumentów

z XII i pierwszej połowy XIII w.

1.1. Villa

1.2. Praedium

1.3. Locus

2. Sieć osadnicza

2.1. Ziemie Świętoborzyców i ich poddanych

2.2. Ziemie Gryfitów i ich poddanych

2.3. Ziemie Piastów i ich poddanych

2.4. Biskupie Wierzbno

2.5. Ziemie opactwa św. Michała w Bambergu

3. Grody i cmentarzyska

3.1. Wartość poznawcza cmentarzysk

4. Charakterystyka nazw miejscowych w świetle badań językoznawczych

B. Mieszkańcy

1. Możni, rycerze i ich prawo dziedziczenia

2. Ludność chłopska i daniny

2.1. Indywidualne czy wspólne użytkowanie ziemi?

2.2. Daniny i powinności

3. Mieszkańcy w strukturze organizacji terytorialno-administracyjnej

i w domniemanym systemie wspólnot sąsiedzkich

3.1. W ramach systemu kasztelańskiego

3.2. Opole kołbackie

3.3. Campi

Rozdział IV

ZMIANY W OKRESIE KOLONIZACJI NA PRAWIE NIEMIECKIM

A. Reorganizacja przestrzeni

1. Ujazdy i problemy graniczne

1.1. Warunki społeczno-polityczne nowych rozgraniczeń terytorialnych

1.2. Ujazdy – technika wyznaczania

1.3. Pojmowanie granic – rozwój linearności granic

1.4. Trwałość granic

2. Kształtowanie się nowej sieci osadniczej

2.1. Immunitet

2.2. Lokacja Dąbia

2.3. Powstawanie pustek i ich przyczyny

2.4. Strefy zakładania nowych osad

2.5. Grangie

2.6. Wsie słowiańskie (villae slavicae)

B. Mieszkańcy

1. Wielkość nadziałów chłopskich, prawa i obciążenia, zagrodnicy

2. Sołtysi

3. Lennicy

3.1. Mieszczanie

3.2. Rycerze

4. Organizacja wsi

4.1. Przemierzanie gruntów – mansus i uncus

4.2. Układ przestrzenny, kształt pól (zastosowanie pługa

i systemu trójpolowego)

4.3. Młyny

5. W ramach systemu landwójtowskiego

Podsumowanie

1. Zmiany przestrzenne

2. Zmiany ludnościowe

Bibliografia

Wykaz skrótów

Summary

Zusammenfassung