Rok wydania 2019
Książka została podzielona na dwie części: dotyczącą pogranicza terytorialnego oraz pogranicza symbolicznego. Nierównowaga ich objętości nie jest przypadkowa, wyraża ona bowiem skalę zainteresowania w naukach społecznych obydwoma ujęciami pogranicza. Pogranicze terytorialne jest obiektem licznych badań, przede wszystkim socjologicznych (prace Andrzeja Sadowskiego, Grzegorza Babińskiego, Zbigniewa Kurcza, Ireny Machaj, Leszka Gołdyki, Andrzeja Saksona, Marii Zielińskiej, Dariusza Wojakowskiego, Jacka Kurzępy – ta lista nazwisk badaczy zajmujących się w Polsce zjawiskami społecznymi związanymi z pograniczem zapewne wciąż nie jest kompletna), które stara się obecnie uzupełniać też psychologia (przykładem może być praca z roku 2016 pod redakcją Jolanty Miluskiej pt. Psychologia społeczno-kulturowego pogranicza. Wstęp do koncepcji i badań). Mniej uwagi poświecono dotąd pograniczu symbolicznemu, jako zjawisku, które choć przekłada się na rzeczywistość życia społecznego, to źródła ma „jedynie” w sferze nadawanych przez ludzi znaczeń lub treści symbolicznych, do których zostali oni zsocjalizowani i które stały się niejako ich „drugą naturą”. Przyczyn tego stanu rzeczy może być kilka: po pierwsze, sytuacje podpadające pod to pojęcie – poprzez mniejszą oczywistość ich związku z granicą i pograniczem – mogą być również inaczej nazwane, sklasyfikowane i poddane refleksji w perspektywie innych kategorii pojęciowych i narzędzi teoretyczno-analitycznych (np. umieszczone w teoretycznych ramach wielokulturowości czy między- lub transkulturowości); po drugie, zjawiska te są trudniej uchwytne i wymagają raczej narzędzi „miękkich” (badań jakościowych) niż „twardych” (badań ilościowych), raczej paradygmatu humanistycznego niż pozytywistycznego; po trzecie, nie przekładają się wprost na zjawiska związane ze strukturami społecznymi, a te były (i są) w socjologii „modernistycznej” głównym obszarem zainteresowania; wreszcie, po czwarte, na ogół obejmują zjawiska dość nowe lub stosunkowo niedawno dostrzeżone. Jednakże, pomimo powyższych trudności i kontrowersji, pogranicza symboliczne warto badać; są one wszechobecne i, jak też pokazuje lektura części rozdziałów tej książki, nakładają się na pogranicza terytorialne, cechujące się często wysoką złożonością relacji wynikających ze skomplikowanej mapy zbiorowości kulturowych.
Z wprowadzenia
Jolanta Miluska, Anna M. Królikowska
Wprowadzenie – pogranicze terytorialne i pogranicze symboliczne jako przedmiot
zainteresowania badawczego w naukach społecznych
POGRANICZE TERYTORIALNE
Jolanta Miluska
Granica i pogranicze w relacji do jednostki i społeczeństwa. Zarys problematyki
Ewa Ogrodzka-Mazur
Wartości cenione przez młode pokolenie Polaków i ich cele życiowe – zasoby indywidualne
i wspólnotowe w budowaniu kapitału Pogranicza
Justyna Kuświk
Tożsamość społeczna mieszkańców pogranicza Polski i jej konsekwencje dla aktywności
obywatelskiej – doniesienie z badań pilotażowych
Zdzisław Kroplewski
Religijność człowieka pogranicza (na przykładzie Polaków z pogranicza
polsko-niemieckiego)
Wiesław Romanowicz
Zróżnicowanie wyznaniowe południowego Podlasia w perspektywie historycznej
i jego konsekwencje dla współczesnych relacji społecznych w regionie
Dawid Błaszczak, Sandra Tur
Przestępczość na polskich granicach w świetle danych Straży Granicznej
POGRANICZE SYMBOLICZNE
Anna M. Królikowska
Wspólnoty znaczeń i ich pogranicza. Rola światów przeżywanych w wyznaczaniu
granic i pograniczy symbolicznych
Adam Skibiński
Wypożyczone życie. O międzypokoleniowym dziedziczeniu traumy w doświadczeniu
osobistym
Łukasz Scheffs
„Polska solidarna” versus „Polska liberalna”. O micie wytwarzającym symboliczne
granice i pogranicza
Informacje o autorach