Rok wydania 2021
Tematem czwartego tomu serii monograficznej Film. Historia i konteksty są maski i oblicza komunizmu w obiektywie kamery filmowej. X Muza miała (i ma do dzisiaj) ogromne znaczenie w kształtowaniu świadomości społeczeństwa, nie tylko przez perswazyjny przekaz, treść, walory artystyczne dzieła, ale również siłę propagandowych odniesień, celowych działań zmierzających do ukształtowania określonych poglądów i zachowań wspólnot lub jednostek.
Elementy nowej ideowości, wyrażonej we wczesnych „projektach” filozoficznych już od czasów oświecenia, znalazły swoje teoretyczne rozwinięcie dopiero w XIX wieku, urzeczywistniły się zaś w całej okazałości dopiero stulecie później. Tak się złożyło, że doskonałym propagandowo ekwiwalentem jej wizualnego uwiarygodnienia był kinematograf. Dlaczego ostatecznie zwyciężyła sztuka, jak zaznaczał Czesław Miłosz w Zniewolonym umyśle, której wiodącym kryterium jest zasada egalitaryzmu i doczesnej użyteczności? W jaki sposób przebiegały próby artystycznego wyrażenia poszczególnych postulatów oraz refleksji, a także (później) konfliktów wojennych? Kino/kinematografia to nie tylko dziedzina działalności związana z produkcją filmów oraz ich rozpowszechnianiem, to nie tylko „produkt ostateczny” – utwór audiowizualny – ale również twórcy – autorzy, reżyserzy, aktorzy, producenci itd. – wraz z ich biografiami, doświadczeniami, kolejami losu, które wymuszały zajęcie stanowiska wobec nowego politycznego i ideologicznego porządku. Są to sylwetki nierzadko z niewykorzystanym potencjałem twórczym, ale także ludzie targani dramatycznymi wyborami wymykającymi się spoza zero-jedynkowych ujęć i wyborów jakich dokonywali. W rodzimej kinematografii nawet przygodny widz, niewgłębiający się w istotę dzieł filmowych we wszystkich warstwach, w całej ich złożoności, oprócz nachalnej a zarazem aprobatywnej wizji komunizmu (w kontrze do dekadenckich, rozkładowych i nihilistycznych tendencji „starej sztuki”), mógł dostrzec także resentyment, tęsknotę, ale też krytykę i ironię, autonomiczny, choć czasami chaotyczny wielogłos albo jednorodny, zgodny z wytycznymi „pionu ideologicznego” strumień interpretacyjny.
Ze wstępu
Krzysztof Kornacki (Gdańsk)
Westerplatte broni się nadal. Ekranowy wizerunek Wojskowej Składnicy Tranzytowej
Maciej Kowalski (Szczecin)
Obraz wojny w filmie Ostatni etap (1948 r.) Wandy Jakubowskiej
Tomasz Sikorski (Szczecin)
Trzy starty (1955 r.) – trzy przegrane? „Ludzki” film o młodych sportowcach
Piotr Kurpiewski (Gdańsk)
„To jest rewolucja, a każda rewolucja wymaga zdecydowanego działania”. Oblicze
komunizmu w Róży Wojciecha Smarzowskiego
Jamie Zelechowski (Philadelphia, USA)
The Socialist Tourist Gaze of East German and Polish Cinema
Joanna Dobrowolska (Warszawa)
Huculska Arkadia wobec rzeczywistości Ukraińskiej SRR. Cienie zapomnianych
przodków – ucieczka od systemu czy jego kontestacja?
Renata Gałaj-Dempniak (Szczecin)
Oblicza komunizmu chińskiego lat 1945–1970 w świetle filmu Aby żyć! Zhanga Yimou
Noty biograficzne
